Rodzaje p³yt i parametry techniczne
Sposób zapisu i odczytu
Rowek na tradycyjnej gramofonowej p³ycie monofonicznej zawiera tzw. zapis wboczny - w przeciwieñstwie do fonografu i patefonu z zapisem wg³êbnym. Ze wzglêdu na szeroko¶æ rowka, dzielimy p³yty na: normalnorowkowe, mikrorowkowe i stereorowkowe.
Pierwsze p³yty, tak zwane normalnorowkowe, mia³y rowek szeroko¶ci oko³o 120 mikrometrów, i odtwarzane by³y przy pomocy ig³y o promieniu wierzcho³ka od 50 do 87.5 mikrometrów. Pierwsze ig³y by³y jednorazowe (przeznaczone do odtworzenia jednej strony p³yty). W gramofonie mechanicznym (akustycznym) kszta³tem i grubo¶ci± ig³y odczytuj±cej mo¿na by³o w pewnym zakresie wp³ywaæ na g³o¶no¶æ odtwarzania (sprzedawano ig³y w kilku "rodzajach g³o¶no¶ci"). Nacisk g³ówki takich gramofonów wynosi³ oko³o 120-150 g. Po wprowadzeniu gramofonów elektrycznych zmniejszono masê g³owicy (nacisk od 15 do kilkudziesiêciu gramów), co umo¿liwi³o zastosowanie igie³ wielokrotnego u¿ytku (wykonanych ze stali, szafiru lub diamentu).
Po II w.¶. opracowano lekkie i czu³e przetworniki - najpierw piezoelektryczne, pó¿niej równie¿ magnetyczne. Umo¿liwi³o to wprowadzenie p³yt drobnorowkowych. Maksymalny nacisk g³ówki okre¶lono na 7 g, szeroko¶æ rowka 65 mikrometrów, promieñ ostrza ig³y 25 mikrometrów. Czas odtwarzania jednej strony p³yty wynosi³ pocz±tkowo do 22,5 minuty, a po wprowadzeniu zmiennej gêsto¶ci zapisu nawet do 30 minut. Wprowadzenie p³yt stereofonicznych wymusi³o dalsze zmniejszenie promienia wierzcho³ka ig³y w celu zmniejszenia zniekszta³ceñ - do 15 mikrometrów.
Prêdko¶æ odtwarzania
Pierwsze p³yty, odtwarzane za pomoc± napêdzanych rêcznie gramofonów nie mia³y znormalizowanej prêdko¶ci obrotowej. Dopiero po wprowadzeniu gramofonów z napêdem sprê¿ynowym, oko³o roku 1918, przyjêto prêdko¶æ 78 obr./min. (choæ przez pewien czas pojawia³y siê jeszcze p³yty odtwarzane przy innych prêdko¶ciach). Po wprowadzeniu p³yt drobnorowkowych pojawi³y siê dwa nowe standardy 45 obr./min. (najczê¶ciej w tak zwanych singlach z muzyk± rozrywkow±) oraz 33 1/3 obr./min. (w p³ytach d³ugograj±cych). W latach 50 firma Columbia w USA zaproponowa³a prêdko¶æ 16 2/3 obr./min. Zdoby³a ona pewn± popularno¶æ (g³ównie nagrywano w ten sposób "ksi±¿ki d¼wiêkowe" dla niewidomych), wymaga³a jednak precyzyjnego i drogiego sprzêtu odtwarzaj±cego i nie odnios³a znacz±cego sukcesu komercyjnego.
Wymiary
Pierwsze p³yty mia³y rozmiary od oko³o 5 do 7 cali. By³y nagrywane z jednej strony, dopiero w 1904 Odeon rozpocz±³ produkcjê p³yt dwustronnych. Pó¼niej stosowano ró¿ne rozmiary p³yt, najczê¶ciej 300, 250 i 175 mm – co odpowiada to 12, 10 i 7 calom. Do zapisu profesjonalnego (na przyk³ad w radiofonii) stosowano równie¿ p³yty 16 calowe (400 mm). Typowy gramofon pozwala³ odtwarzaæ p³yty praktycznie o dowolnym kszta³cie i wymiarach - powsta³o wiêc wiele p³yt o nietypowych ¶rednicach, a tak¿e o kszta³tach odbiegaj±cych od ko³a (na przyk³ad popularne w Polsce "pocztówki d¼wiêkowe").
Rozmiar otworu ¶rodkowego drobnorowkowych p³yt 7 calowych wynosi 7,24 mm (standard angielski) b±d¼ 38,5 mm (standard amerykañski). Wszystkie p³yty 10 i 12 calowe maj± otwór ¶rodkowy o ¶rednicy 7,24 mm. Przez pewien czas p³yty radzieckie mia³y otwór ¶rodkowy o ¶rednicy 7,0 mm. Ró¿ne rozmiary otworu ¶rodkowego wymuszaj± konieczno¶æ stosowania specjalnej wk³adki (zachodnie single, m.in. brytyjskie, zawiera³y plastikowy element z otworem o ¶rednicy 7,24 mm, który mo¿na by³o ³atwo wy³amaæ, uzyskuj±c otwór o ¶rednicy 38,5 mm - tzw. "krzy¿yk").
Szumy
Jedn± z podstawowych wad p³yt gramofonowych jest ziarnisto¶æ materia³u p³yty, która powoduje szum podczas odtwarzania i zu¿ywanie igie³ gramofonowych.
Zastosowanie zamiast szelaku tworzywa sztucznego - polichlorku winylu - spowodowa³o znaczne zmniejszenie szumu i ograniczenie zu¿ywania siê igie³. Zastosowano ig³y z syntetycznego szafiru, w dro¿szych wykonaniach ze szlifowanego w kszta³cie sto¿ka diamentu o pó³kulistym ostrzu. Przy produkcji p³yt proces zgniatania rozgrzanego tworzywa mo¿na by³o zast±piæ wtryskiem.
Nadal jednak szumy i trzaski by³y istotn± wad± p³yt gramofonowych. W 1974 firma dbx zademonstrowa³a system redukcji szumów DBX-120, który redukowa³ szumy o ponad 30dB, a dynamika nagrañ osi±ga³a nieomal 100 dB. System jednak siê nie przyj±³ - aparatura by³a droga, a wkrótce pojawi³y siê rozwi±zania cyfrowe, gwarantuj±ce zapis o poziomie szumów poni¿ej granicy s³yszalno¶ci.
Pasmo przenoszenia
Wraz z rozwojem technologii pasmo przenoszenia p³yt gramofonowych bardzo siê zmienia³o. Wczesne gramofony mechanoakustyczne przenosi³y w±ski zakres czêstotliwo¶ci (od oko³o 600 Hz do 4 kHz) z du¿± nierównomierno¶ci± siêgaj±c± kilkunastu dB.
Postêp technologiczny powodowa³ stopniow± poprawê parametrów gramofonów mechanicznych, ale du¿a poprawa nast±pi³a dopiero po wprowadzeniu technologii elektronicznych. Z jednej strony ówczesna radiofonia proponowa³a d¼wiêk o jako¶ci lepszej od gramofonu, co powodowa³o konieczno¶æ poprawy parametrów p³yt i sprzêtu do odtwarzania. Z drugiej strony powsta³y elektryczne techniki nagrañ i magnetyczne g³owice odtwarzaj±ce. Uzyskano zakres odtwarzanych czêstotliwo¶ci w zakresie 100 Hz do 5 kHz.
Po wprowadzeniu p³yt drobnorowkowych i nowoczesnych g³owic odtwarzaj±cych (pocz±tkowo piezoelektrycznych, pó¼niej magnetycznych) pasmo przenoszenia p³yt gramofonowych objê³o ca³o¶æ s³yszalnego zakresu czêstotliwo¶ci.
>>>Powrót do strony g³ównej<<<
Je¿eli zapomnia³em o czym¶, gdzie¶ widzisz nieprawid³owo¶ci - napisz do mnie poprzez zak³adkê
Kontakt.
¬ród³o: Wikipedia.