P³yta winylowa (wosk, placek, talerz z wosku, winyl, czarne z³oto, czarna p³yta, p³yta winylowa) to najczê¶ciej p³yta w kszta³cie ko³a o ¶rednicy ok 30 cm (12 cali) lub mniejszym (7 lub 10 cali) wykonana z tworzywa sztucznego takiego jak PCV czy ebonit lub szelak.

P³yty gramofonowe by³y podstawowym ¶rodkiem rozpowszechniania nagrañ muzycznych od koñca wieku XIX do lat 80 wieku XX. Obecnie zosta³y zmarginalizowane przez zapis cyfrowy na p³ytach CD.

Thomas Young w roku 1807 podj±³ próby graficznego zobrazowania d¼wiêku za pomoc± rysika na powierzchni pokrytej sadz±. Zapis taki oczywi¶cie nie dawa³ siê odtwarzaæ. W 1877 Thomas Alva Edison zbudowa³ fonograf, pierwsze w pe³ni sprawne urz±dzenie umo¿liwiaj±ce zapis i odtwarzanie d¼wiêku. Fonograf wykorzystywa³ wg³êbny zapis na walcu pokrytym foli± cynow±. W tym samym roku Francuz Charles Cros opatentowa³ "Parleophone", koncepcjê okr±g³ych p³askich p³yt, produkowanych w oparciu o wzorzec. Cros nie zrealizowa³ praktycznie swojego pomys³u. W 1878 Edison próbowa³ zastosowaæ do zapisu p³aski kr±¿ek, ale zrezygnowa³ ze wzglêdu na trudno¶ci ze zmieniaj±c± siê prêdko¶ci± rylca wzglêdem rowka. Zaproponowa³ te¿ zapis wielokana³owy w celu poprawy jako¶ci d¼wiêku. W 1885 Alexander Graham Bell i Charles Sumner Tainter zmodernizowali fonograf poprzez pokrycie jego walca woskiem. Wprowadzili jeszcze kilka ulepszeñ i otrzymane urz±dzenie nazwali grafofonem. Za³o¿yli firmê American Graphophone Co., z której pó¼niej wyrós³ fonograficzny gigant CBS Coulmbia. W handlu pojawi³y siê pierwsze cylindry z nagran± muzyk± oraz szafy graj±ce.



Pocz±tki p³yty gramofonowej

Wynalazc± p³yt gramofonowych we wspó³czesnym znaczeniu i technologii ich produkcji by³ Emil Berliner. Pierwszy patent USA otrzyma³ w 1887 i w ci±gu kilku lat rozwin±³ technologiê produkcji p³yt. Nagrywa³ on d¼wiêk w postaci poziomej linii falistej na grubej warstwie sadzy. Z tak sporz±dzonego wzorca sporz±dzano kopiê metod± fotochemiczn±. Pó¼niej stosowano bezpo¶rednie trawienie w wyniku którego otrzymywano matryce, za pomoc± których t³oczono p³yty z twardo wulkanizowanego kauczuku (ebonitu). ¦rednica pierwszych p³yt wynosi³a 5 cali (ok. 12,7 cm), a prêdko¶æ odtwarzania 70 obrotów na minutê. Dziêki stworzeniu mo¿liwo¶ci uzyskiwania kopii w wielkiej liczbie egzemplarzy, Berliner sta³ siê twórc± przemys³u fonograficznego. W 1896 Eldridge R. Johnson zastosowa³ sprê¿ynowy napêd gramofonu, co zwiêkszy³o stabilno¶æ prêdko¶ci obrotowej. W 1897 Emil Berliner zastosowa³ do produkcji p³yt szelak. Mia³ on mniejsz± ziarnisto¶æ ni¿ ebonit, co zmniejszy³o szumy. W 1902 Eldridge R. Johnson wynalaz³ ramiê gramofonowe, co uniezale¿ni³o nacisk ig³y na p³ytê od ciê¿aru tuby.

P³yty gramofonowe w kinematografii

Od 1900 francuska firma Pathé przeprowadza³a pokazy projekcji filmowych zsynchronizowanych z d¼wiêkiem odtwarzanym z p³yt gramofonowych. Dwa lata pó¼niej Léon Gaumont opracowa³ urz±dzenie synchronizuj±ce, w którym mechanizmy napêdowe gramofonu i projektora by³y synchronizowane za pomoc± wspólnego wa³u napêdowego. Pocz±tkowo takie rozwi±zania "filmów mówionych", z d¼wiêkiem osobno utrwalanym na p³ycie gramofonowej, zdoby³y spor± popularno¶æ, ale na skutek dynamicznego rozwoju kinematografii szybko (oko³o roku 1914) zesz³y z rynku. G³ówn± przyczyn± by³ zbyt krótki czas odtwarzania ówczesnych p³yt gramofonowych. Wynikaj±ca z potrzeb kinematografii konieczno¶æ odtwarzania d¼wiêku w du¿ych salach spowodowa³a rozwój techniki wzmacniania g³o¶no¶ci d¼wiêku z p³yt. W pierwszej dekadzie XX w. opracowano w tym celu kilka konstrukcji pneumatycznych, w których drgania mechanizmu g³owicy gramofonu modulowa³y strumieñ sprê¿onego powietrza.

Elektroniczny zapis i odczyt p³yt

Wraz z upowszechnieniem siê elektroniki, najpierw z u¿yciem lamp elektronowych, pó¼niej tranzystorów, zmieni³a siê zarówno technika zapisu, jak i odtwarzania p³yt. W 1924 roku Laboratorium Bella opracowano metodê przygotowywania wzorców p³yt z u¿yciem wzmacniaczy elektronicznych. Pierwsze p³yty w nowej technologii wyt³oczono w zak³adach Pathé. Rok pó¼niej Victor Talking Machine Company wyprodukowa³a gramofon "Orthophonic Victorola" posiadaj±cy tubê o kszta³cie wyk³adniczym i wraz z nowymi p³ytami umo¿liwiaj±cy odtwarzanie d¼wiêku ze znacznie wiêksz± g³o¶no¶ci± i lepsz± jako¶ci± (osi±gniêto pasmo przenoszenia 100-5000 Hz). Równie¿ w 1925 Brunswick-Balke-Collender Company wyprodukowa³ pierwszy gramofon elektryczny. Rok pó¼niej Victor wypu¶ci³ "Electrolê", pierwszy zestaw w pe³ni elektrycznego gramofonu z wysokiej klasy odbiornikiem radiowym[9]. Upowszechnienie gramofonów elektrycznych nast±pi³o jednak dopiero po II wojnie ¶wiatowej. W roku 1946 w studiach nagraniowych Deutsche Grammophon zastosowano magnetofon do wstêpnej rejestracji w procesie nagrania p³ytowego. RCA za¶ wprowadzi³a nowy materia³: poli(chlorek winylu), czêsto zwany winylem. Mia³ on mniejsz± ziarnisto¶æ i lepsze w³a¶ciwo¶ci mechaniczne ni¿ szelak i by³ g³ównym materia³em a¿ do koñca rozwoju p³yt gramofonowych. Mieszanina szelaku z wype³niaczami mineralnymi by³a jeszcze stosowana a¿ do lat piêædziesi±tych XX w., a w niektórych krajach takich jak Polska, czy Indie - do lat sze¶ædziesi±tych.


P³yta drobnorowkowa

W 1948 Columbia Records zademonstrowa³a drobnorowkow± "p³ytê d³ugograj±c±". Prêdko¶æ odtwarzania zmniejszono do 33 1/3 obrotów na minutê, a gêsto¶æ rowków ponad dwukrotnie. Przy ¶rednicy p³yty 30 cm otrzymano oko³o 25 minut nagrania na stronê. Rok pó¼niej firma RCA wypu¶ci³a na rynek p³yty drobnorowkowe o ¶rednicy 7 cali (17,5 cm) z du¿ym otworem po¶rodku i 45 obrotach na minutê. Du¿y otwór mia³ na celu pomieszczenie mechanizmu automatycznego zmieniacza p³yt. Obydwa rozwi±zania p³yt drobnorowkowych zosta³y powszechnie przyjête przez przemys³ fonograficzny. W 1979 firma EMI wypu¶ci³a pierwsze p³yty t³oczone z zapisów wykonanych technik± cyfrow±. W 1983 zachodnioniemiecka firma Teldec zademonstrowa³a skonstruowan± w firmie Georg Neumann maszynê do bezpo¶redniego nacinania w miedzianym oryginale matryc do t³oczenia p³yt (DMM - Direct Metal Mastering). Z procesu produkcyjnego p³yt wyeliminowano w ten sposób jeden etap, wprowadzaj±cy dodatkowe zniekszta³cenia.


P³yty stereo

W 1928 W. Bartlett Jones zaproponowa³ dwukana³owy zapis na p³ycie gramofonowej. Jeden kana³ mia³ byæ zapisywany wg³êbnie, a drugi poprzecznie (wbocznie). W 1931 Alan Dower Blumlein zaproponowa³ dwukana³owy zapis stereofoniczny na dwóch zboczach tego samego rowka, pod k±tem 45 stopni do powierzchni p³yty (tak zwany system 45/45). Pierwsze p³yty wyprodukowa³ dwa lata pó¼niej. Uzyska³ separacjê kana³ów oko³o 20 dB i pasmo przenoszenia do 4000 Hz. Ze wzglêdu na trudno¶ci technologiczne i brak urz±dzeñ do odtwarzania takich p³yt nie by³ w stanie podj±æ produkcji komercyjnej. W 1957 firma Westerex Company z USA opracowa³a technologiê masowej produkcji p³yt stereo w systemie 45/45. Jeszcze w tym samym roku równie¿ amerykañska firma Audio Fidelity podjê³a ich produkcjê, mimo ¿e na rynku nie by³o jeszcze urz±dzeñ zdolnych do stereofonicznego ich odtwarzania. Pierwszy taki gramofon ukaza³ siê w kilka tygodni pó¼niej, wyprodukowany przez firmê Fairchild Recording Equipment Company. System 45/45 zosta³ uznany za standard i w krótkim czasie zaakceptowa³y go wszystkie firmy fonograficzne. Pierwsze próby z d¼wiêkiem stereofonicznym wykaza³y trudno¶ci z uzyskaniem równomiernego rozk³adu natê¿enia d¼wiêku w przestrzeni pomiêdzy g³o¶nikami. W kinematografii z powodzeniem stosowano systemy wielokana³owe (od 3 do 7 ¼róde³ w p³aszczy¼nie), ale nagrania p³ytowe pos³ugiwa³y siê jedynie dwoma kana³ami. Powsta³y nagrania sporz±dzone za pomoc± "sztucznej g³owy", ale w³a¶ciwe efekty przestrzenne wystêpowa³y wtedy jedynie przy s³uchaniu ich za pomoc± s³uchawek. Problem w du¿ej mierze rozwi±za³a wprowadzona przez firmê EMI technika "Stereosonic", polegaj±ca na nagrywaniu za pomoc± odpowiedniego uk³adu mikrofonów kierunkowych.

P³yty kwadrofoniczne

W 1969 Peter Scheiber zademonstrowa³ w studiu RCA metodê zapisu 4 kana³owego sygna³u kwadrofonicznego poprzez zakodowanie dodatkowych informacji przestrzennej na p³ycie stereofonicznej poza zakresem s³yszalnych czêstotliwo¶ci (system SQ). Rok pó¼niej JVC zademonstrowa³ system zapisu kwadrofonicznego na czterech niezale¿nych kana³ach. Mimo, ¿e wiele firm fonograficznych (szczególnie w USA) podjê³o produkcjê p³yt kwadrofonicznych, to brak zaakceptowanego standardu i wysoka cena sprzêtu uniemo¿liwi³y szersze rozpowszechnienie siê zapisu kwadrofonicznego.

Schy³ek

W 1982 w Japonii i 1983 w Europie wspó³pracuj±ce firmy Philips i Sony wprowadzi³y na rynek Compact Disc, cyfrow± technologiê zapisu d¼wiêku w oparciu o laserowy odczyt optyczny. W przeci±gu paru lat nowa technologia praktycznie wypar³a z rynku tradycyjne p³yty gramofonowe. Szczególne za³amanie sprzeda¿y p³yt gramofonowych nast±pi³o na prze³omie lat 80 i 90 XX w. W 1990 sprzedano 11.7 miliona p³yt gramofonowych, a 286 milionów p³yt CD.

Wspó³czesno¶æ

Obecnie (2008-2009, na rynku USA) sprzeda¿ p³yt gramofonowych stanowi oko³o 1% sprzeda¿y p³yt CD. Coraz wiêkszy procent sprzeda¿y stanowi± utwory pobierane on-line na komputery i telefony komórkowe. Ich warto¶æ stanowi ju¿ ponad 40% zakupów na rynku muzycznym USA i bardzo dynamicznie ro¶nie. Dzisiaj p³yta gramofonowa najczê¶ciej u¿ywana jest w subkulturach, gdzie potocznie nazywa siê "winylem". Najczê¶ciej jest kojarzona z DJ-ami, którzy preferuj± ten no¶nik do odtwarzania muzyki w klubach, na dyskotekach czy na imprezach muzycznych ze wzglêdu na fakt, ¿e p³ytê gramofonow± mo¿na rêcznie przesuwaæ w celu modyfikacji d¼wiêku. Odrêbne grupy mi³o¶ników czarnej p³yty stanowi± melomani, kolekcjonerzy, a tak¿e audiofile, którzy uwa¿aj±, ¿e ¿aden, nawet najdoskonalszy zapis cyfrowy nie jest w stanie dorównaæ brzmieniu p³yty gramofonowej. Nie ma to jednak potwierdzenia we wspó³czesnym stanie wiedzy na temat przetwarzania sygna³ów, ani w badaniach, w których nie s± oni w stanie wykryæ przetworników analogowo-cyfrowych i cyfrowo-analogowych wstawionych w tor odtwarzania d¼wiêku. Zgodnie ze wspó³czesn± wiedz± dotycz±c± przetwarzania sygna³ów dowolny d¼wiêkowy zapis analogowy da siê przetworzyæ na zapis cyfrowy (w danym zakresie czêstotliwo¶ci oraz z okre¶lon± dynamik± – parametrem odstêp sygna³-szum SNR) a nastêpnie odtworzyæ analogowo bez utraty jako¶ci mo¿liwej do stwierdzenia s³uchem cz³owieka (por. Twierdzenie Kotielnikowa-Shannona, Czêstotliwo¶æ Nyquista, Kwantyzacja), co gwarantuje mo¿liwo¶æ zapisania i uzyskania z no¶nika cyfrowego (np. p³yty CD) tego samego brzmienia, które jest uzyskiwane przy u¿yciu dowolnych no¶ników analogowych. Wci±¿ istnieje te¿ ogromny katalog nagrañ, które nie zosta³y wydane ponownie na p³ytach CD.


homeanim>>>Powrót do strony g³ównej<<<homeanim


Je¿eli zapomnia³em o czym¶, gdzie¶ widzisz nieprawid³owo¶ci - napisz do mnie poprzez zak³adkê Kontakt.


¬ród³o: Wikipedia.